Nuevo artículo en veredes.
A construción da cidade foi históricamente un proceso pausado e baseado no apilamiento de estratos. Sobre a cidade romana xurdía a medieval, a árabe ou xudía despois e de forma cronolóxica todas as formas urbanas características de cada época.
A mediados do século XX, deu comezo por contra un urbanismo expansivo, de crecemento ilimitado. A aparición do vehículo utilitario transformou a escala das nosas cidades. A distancia agora podía ser maior porque o tempo usado ao moverse en coche era menor. Baixo estas novas liberdades e a óptica do consumo a cidade entendeu que todo o territorio podía volverse urbano e alimentar deste xeito o crecemento da cidade.
É fácil comprender que fronte a un modelo que entendera durante séculos o crecemento da cidade como un proceso de engrosamiento, de crecemento do espesor, o modelo defendido os últimos cincuenta anos consistiu no dunha mancha de aceite en imparable expansión.
Sen dúbida este fenómeno urbanístico, que se nos presenta como unha espiral sen límite atópese na base da tan nomeada crise, polo que non é gratuito cuestionarse o modelo de crecemento seguido polas nosas cidades ata o día de hoxe.
Nesta parte do mundo, é dicir nunha Europa coa poboación en decrecemento parece como mínimo dubidoso seguir a senda do boom inmobiliario, na que as cidades unicamente buscaban crecer e multiplicar a súa poboación.
O urbanismo estaba baseado no cambio lexislativo de grandes áreas de territorio para legalizar nelas mil, dous mil ou tres mil vivendas que a miúdo baixo o debuxo totalmente detallado desa parte da cidade construíanse en unicamente cinco anos. É sinxelo identificar este tipo de operacion con calquera das grandes áreas en construción das nosas cidades. Zorrozaurre en Bilbao, Auditz-Akular en Donostia, Salburua en Gasteiz ou Sarriguren en Iruña son exemplos deste tipo de crecemento da cidade.
Talvez un bo exemplo doutro modelo de actuación é o desenvolvido polo goberno da rexión de Nantes para o desenvolvemento da chamada illa de Nantes.
A illa de Nantes é unha illa fluvial creada polo río Loira a unha distancia da costa que posibilitaba a navegación dese tramo de río. A chegada do ferrocarril ata a cidade francesa converteu estes cinco quilómetros de territorio nunha área ideal para a localización dun impoñente desenvolvemento industrial ligado ás fundiciones de aceiro.
A perdida de navegabilidad do río unida á extrema centralidade deses territorios na nova cidade de Nantes expuxeron a necesidade de reintroducir no urbano ese espazo agora en desuso.
Fronte a un urbanismo que borrase a pegada da actividade anterior preferiuse reutilizar a antiga trama do desenvolvemento industrial e reciclar para a cidade moitas das antigas fábricas.
Esta idea que podería entenderse como romántica obrigou en cambio a un replanteamiento profundo da xestión urbanística deste ámbito. Por unha banda a necesidade de reciclar as antigas estruturas para novos usos obrigou a coñecer ao usuario interesado previamente e por tanto a construír para un obxectivo concreto fronte a construír para logo buscar un comprador.
Este cambio tan puntual levo a retardación dos procedementos urbanísticos e o que en principio puidese entenderse como un inconveniente demostrouse unha vantaxe. Nun proceso que supuxo 22 anos de pequenos avances, a adaptación do proxecto a novas necesidades, a novas continxencias, a novas iniciativas e mesmo a problemas inesperados foi moito maior que cando un plan de idénticas necesidades debúxase e proxéctase na súa totalidade desde o primeiro día.
Cando a administración francesa decidiu situar unha facultade de arquitectura en Nantes o solar proposto pola municipalidade atopábase na illa. Púidose buscar unha solución idílica xa que o plan non constrinxía un chan concreto para tal uso. O edificio actual realizado por Lacaton e Vassal achegou unha gran vida a un dos ámbitos da illa. Bares, cafeterías, tendas e residencias de estudantes revitalizaron o barrio xerando un novo polo de actividade na trama da cidade. Esta solución podería haberse impostado, obrigado pero na naturalidade do seu encaixe está parte do seu acerto.
O mesmo efecto produciu a incorporación no desenvolvemento deste ámbito dos novos xulgados da cidade, un magnífico edificio construído polo premio Pritzker Jean Nouvel. A localización dos xulgados na illa induciu a chegada de múltiples despachos de avogados á área, polo que se rehabilitaron varios edificios industriais para situar estes novos equipamentos.
Unha intervención destacada é precisamente a desenvolvida polo colexio de avogados de Nantes que rehabilitou de forma extraordinaria una antigo hangar para albergar no a nova sede colexial próxima aos xulgados. Un edificio que alberga ademais unha gardería para favorecer a integración da vida familiar e profesional dos xuristas da cidade.
Este urbanismo de cociña lenta, fraguado co paso do tempo e con actuacións puntuais pode servir hoxe como modelo dunha nova política na que a mesura, a lóxica o enxeño prémiense fronte ás leis do mercado pre-crise.
Íñigo García Odiaga. arquitecto
San Sebastián. Xaneiro 2012
Aproveitando a charla debate que VAUMM coordinó no congreso EQUICIUDAD, elaboramos este texto, para resumir dalgún xeito a nosa postura.
Publicado en ZAZPIKA 01.01.2012